Viral hepatitler tüm dünyada yaygın olarak görülen ciddi bir halk sağlığı sorunudur. Dünya genelinde hastalığın büyük oranda geç dönemde belirti vermesi ve hastaların büyük çoğunluğunun hastalıklarının farkında olmamaları nedeniyle viral hepatite dikkat çekmek amacıyla Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından 28 Temmuz Dünya Hepatit Günü olarak belirlenmiştir. 2022 yılı Dünya Hepatit Günü farkındalık etkinlikleri çerçevesinde DSÖ, insanların hepatitlere yönelik tedavi ve bakıma erişimini artırmak için hepatitlere ilişkin sağlık bakımını birinci basamak sağlık tesislerine ve topluma daha yakın hale getirme ihtiyacı olduğunun altını çizmektedir.
DSÖ, hepatitsiz bir geleceğin tüm dünyada ortak bir çaba ile elde edilebileceğini ve 2030 yılına kadar tüm ülkelerin bir halk sağlığı tehdidi olan viral hepatitleri ortadan kaldırmak için birlikte çalışmaya devam etmesi gerektiğini vurgulamaktadır. DSÖ, viral hepatit önleme ve kontrolü amacıyla yayımladığı Küresel Eylem Planı ile viral hepatit bulaşının durduğu ve ihtiyacı olan herkesin güvenli ve etkili tedaviye ulaşabildiği bir dünyaya gidilmesini amaçlamaktadır. DSÖ’ye göre dünyada yılda 1,1 milyon kişinin viral hepatitler nedeniyle yaşamını yitirdiği, 9,4 milyon kişinin kronik hepatit C enfeksiyonu tedavisine erişebildiği, kronik hepatit B enfeksiyonu olan kişilerin %10’nun tanı aldığı ve bu kişilerinde %22’sinin tedaviye erişebildiği, dünya genelinde çocukların %42’sinin hepatit B aşısının ilk dozuna erişim sağlayabildiği belirtilmektedir. DSÖ’ye göre 2019 yılında, akut hepatit A ve E enfeksiyonlarının komplikasyonları nedeniyle dünya çapında yaklaşık 78.000 ölüm meydana geldiği tahmin edilmektedir. Küresel çabalar, hepatit B, C ve D enfeksiyonlarının ortadan kaldırılmasına öncelik vermektedir. Akut viral hepatitlerden farklı olarak, bu 3 enfeksiyon, sessiz bir seyir göstermekte, siroz ve karaciğer kanserinden yılda 1 milyondan fazla kişinin ölümüyle sonuçlanan kronik hepatite neden olmaktadır. Hepatit B, C ve D enfeksiyonlarına bağlı kronik hepatit enfeksiyonu, hepatit ölümlerinin %95'inden sorumludur.
DSÖ, 2030 yılına kadar viral hepatitlerin eliminasyonunu hedeflemektedir. DSÖ bu hedefe ulaşmak için yeni hepatit B ve C enfeksiyonlarını %90 oranında azaltılması, karaciğer sirozu ve kanserden kaynaklanan hepatit kaynaklı ölümleri %65 oranında azaltılması, hepatit B ve C virüsü olan kişilerin en az %90'ının teşhis edilmesi ve teşhis edilen kişilerin en az %80'inin uygun tedaviye erişmesi gerektiğini vurgulamaktadır.
Birleşmiş Milletler (BM) Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinin alt hedeflerinden birisi de 2030 yılına kadar hepatiti elimine etmektir. Bu doğrultuda Dünya Sağlık Örgütü tarafından “Viral Hepatitler Küresel Sağlık Sektörü Stratejisi 2016–2021” uygulamaya konulmuştur. Bu kapsamda Bakanlığımız tarafından hazırlanan Türkiye Viral Hepatit Önleme ve Kontrol Programı (2018-2023) tüm sağlık kurum ve kuruluşları ile program paydaşlarına duyurulmuştur. Bu kapsamda uygulanacak stratejiler;
- Viral hepatitler konusunda farkındalığın artırılması
- Bağışıklamanın artırılması
- Viral hepatit sürveyansının güçlendirilmesi
- Anneden bebeğe geçişin azaltılması
- Tedaviye erişimin artırılması
- Güvenli kan ürünleri sağlanması
- Damar içi madde kullananlarda viral hepatit bulaşının önlenmesi
- Sağlık hizmeti ilişkili hepatitlerin önlenmesidir.
Türkiye Viral Hepatit Önleme ve Kontrol Programı kapsamında başta risk altındaki kişiler olmak üzere tüm toplumun farkındalığının arttırılması, bulaşmanın önlenmesi, hastalığın erken tespiti ve tedavisi ile siroz ve kanser gelişiminin önlenmesine yönelik faaliyetler planlanmakta ve yürütülmektedir.
Hepatit, en basit anlamıyla karaciğerin iltihabıdır. Hepatitler, tüberkülozdan sonra en sık ölüme yol açan enfeksiyon hastalığı olup pek çok nedene bağlı olarak gelişebilmektedir. Viral hepatitlere ise başta Hepatit A, B, C, D ve E virüsleri olmak üzere farklı virüs tipleri sebep olmaktadır. Hepatit B ve Hepatit C virüsleri uzun vadede kronik karaciğer hastalığı, siroz veya karaciğer kanserine yol açabildiği için ayrı bir öneme sahiptir.
Hepatit A; Hepatit A virüs ile kirlenmiş (kontamine) su ve besinlerle salgınlara yol açabilen, kötü hijyenik koşullarda kolaylıkla bulaşabilen bir hastalıktır. Çocukluk çağlarında hafif belirtilerle geçirilen Hepatit A enfeksiyonu, ileri yaşlarda daha ağır seyretmekte ve şiddetli karaciğer hastalığı ile ölümlere yol açabilmektedir. Ülkemizde hijyen kurallarına ve temizlik koşullarına uyum, temiz su kaynaklarına ulaşımın artışı, sosyoekonomik koşullarla ilgili diğer göstergelerin iyileşmesi ve 2012 yılı sonu itibariyle başlayan hepatit A aşı uygulamaları sonucunda ülkemizde hastalık görülme sıklığı 2019 yılında yüz binde 0,30’a, 2021 yılında yüz binde 0,20’ye düşmüştür. Halen ülkemizde çocuklara 18. ve 24. aylarda, risk grubundaki kişilere de en az 6 ay ara ile 2 doz halinde sağlık kuruluşlarımızda ücretsiz hepatit A aşısı uygulanmaktadır. Hepatit A aşısı, 2021 yılı 2. doz kapsayıcılığı %95,34 olarak gerçekleşmiştir.
Hepatit B ve Hepatit C;
- Kontrol edilmemiş kan ve kan ürünlerinin transfüzyonuyla
- Sterilize edilmemiş cerrahi malzemelerin kullanıldığı tıbbi ya da diş müdahaleleriyle
- Kullanılmış enjektör paylaşımıyla
- Tıraş bıçağı, diş fırçası gibi eşyaların paylaşımıyla
- Sterilize edilmemiş araçlarla dövme, akupunktur ya da vücut takılarının uygulanmasıyla
- Hepatit B ve C taşıyıcılarının aile içi temasıyla
- Anneden bebeğe doğumda ve sonrasında
- Korunmasız cinsel ilişkiyle bulaşabilir.
Hepatit C virüsü bulaşma yolları, Hepatit B virüsü bulaşma yolları ile benzer olmakla birlikte esas yayılma yolu enfekte kan ve kan ürünleri ile doğrudan temastır. Ancak enfekte kan ile temas etmiş diğer vücut sıvıları da bulaşma açısından kaynak olabilir.
Hepatit B hastalığından korunmanın en etkili yolu aşılanmadır. Ülkemizde Hepatit B aşısı 1998 yılı itibariyle rutin çocukluk çağı aşı takvimine eklenmiştir. 2005-2009 yılları arasında okullarda yapılan destek aşılamaları ve risk grubu aşılamaları uygulamaya alınmıştır. Bağışıklama hizmetleri Bakanlığımız tarafından yürütülen en önemli ve etkili koruyucu sağlık hizmetlerinden birisi olup, Genişletilmiş Bağışıklama Programı kapsamında Hepatit B aşılamaları yüksek öncelikli stratejilerimizdendir. Hepatit-B aşısı 2021 yılı 3.doz kapsayıcılığı %95,54 olarak gerçekleşmiştir.
BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinin başarı göstergelerinden biri de 5 yaş altı çocuklarda akut hepatit B hastalığı görülme sıklığının yüz binde 1’in altına indirilmesidir. Ülkemizde bu hedefe 2009 yılı itibariyle ulaşılmış ve halen sürdürülmektedir. 1990 yılında 5 yaş altı 370 olan akut hepatit B vaka sayısı, 2020 yılı itibariyle 7’ye, 2021 yılında 5’e düşmüştür. 5 yaş altı çocuklardaki akut hepatit B hastalığı görülme sıklığı da 1990 yılında yüz binde 6,2 iken, 2018, 2019 ve 2020 yıllarında yüz binde 0,11, 2021 yılında yüz binde 0,09 olarak saptanmıştır. Yüz binde bir hedefine ulaşılması sağlanmıştır.
Ayrıca Ülkemizde 15 yaş altı Hepatit B vaka insidansı da 1990 yılında yüz binde 5,8 iken, 2018, 2019 ve 2020 ve 2021 yılları itibariyle yüz binde 0,1’e gerilemesi sağlanmıştır. Böylece özellikle 25 yaş altı insidans çok azalmış ve tespit edilen yeni vakaların büyük kısmı 25-29 yaş grubu ve üzerindedir. 2021 yılı genel nüfusa orantılandığında insidans yüz binde 0,8’dir.
Hepatit B aşısı ülkemizde bebeklere, ilk dozu doğumda, 2. ve 3. dozları ise 1 ve 6 aylıkken, risk grubundaki kişilere ise 0, 1 ve 6 ay takvimi ile 3 doz olarak ve ücretsiz uygulanmaktadır.
Hepatit C virüsüne karşı aşı henüz bulunmamaktadır ancak kullanılmaya başlayan yeni ilaçlarla tedavide %95’in üzerinde iyileşme sağlanmaktadır. Bu tedavi de vatandaşlarımıza genel sağlık sigortası kapsamında ücretsiz sağlanmaktadır.
Aşı dışında hepatitlerden korunmanın en etkili yolu, bulaş yoluna ilişkin koruma önlemlerinin alınmasıdır.
Hepatit D virüsü, hepatit B virus (HBV) enfeksiyonu olan kişilerde hastalığa yol açar. HBV’nin yokluğunda enfeksiyon yapamaz. Fakat hafif seyreden HBV enfeksiyonunu daha ağır ve hızlı seyreden bir hastalığa dönüştürebilir. HDV kan ve kan ürünleri temasıyla, kas içi veya damar içi enjeksiyonlarla, deri ve mukoza yoluyla ve cinsel yolla bulaşabilir.
Hepatit E virüsü (HEV) fekal-oral (dışkı ile temas) yol ile bulaşır, vahşi ve evcil hayvanlarda bulunur ve akut enfeksiyona yol açar. Gebelikte geçirildiğinde hepatit E hastalığı daha ciddi seyreder. Özellikle gebelerde son 3 aylık dönemde düşük, erken doğum, ciddi karaciğer yetmezliği ile ölüm riskinin artmasına sebep olabilir. Hepatit E virüsünün spesifik bir tedavisi ve aşısı yoktur.
